Obraz ciała u nastolatków z zaburzeniami odżywiania

Współcześni mieszkańcy krajów kultury zachodniej często czują się zawiedzeni swoim wyglądem, co jest dla nich źródłem nieszczęścia i często cierpienia. Chcieliby upodobnić się do ideałów atrakcyjności fizycznej – smukłych i umięśnionych, pragnąc za wszelką cenę zachować młodzieńczy wygląd mimo upływu lat. Obecnie atrakcyjność jednostki jest silnie powiązana z przypisywaniem jej wielu społecznie pożądanych cech.

AUTOR: MAGDALENA KOWALCZYK
Koło Naukowe Psychologii Odżywiania i Psychodietetyki PONAD

Osoby, które odznaczają się urodą, uważane są przez otoczenie za miłe, dobre, inteligentne. Natomiast osoby, które są uznawane za nieatrakcyjne fizycznie, są często osądzane negatywnie, dyskryminowane i nielubiane (Aronson, Wilson, Akert, 1997). Pogoń za doskonałością ciała stała się symbolem naszych czasów.

Prowadzi do sytuacji, w której ludzie zaczynają myśleć o sobie głównie w kategoriach wymiarów ciała. Jak i podejmują często szereg działań, których celem jes osiągnięcie społecznie pożądanego wzorca atrakcyjności. Szczególnie dzieje się tak wśród nastolatków.

PUŁAPKA ADOLESCENCJI

Według badaczy adolescencja to okres, w którym następuje największe skupienie na wizerunku ciała jednostki. Jednocześnie zazwyczaj ten obraz jest zaburzony, co powoduje, że jest to czas szczególnie predysponujący do pojawienia się zaburzeń odżywiania. Burzliwie zachodzące przemiany, dokonujące się na płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej i społecznej powodują, że dojrzewanie staje się stresującym okresem.

Ciało, które ulega wielu przemianom, sprawia, że młody człowiek koncentruje uwagę na własnym organizmie i jego funkcjonowaniu. Ono się przekształca i powiększa, tkanka tłuszczowa znacząco wzrasta, hormony szaleją, a to wszystko chwieje fundamentami pewności siebie.

Nie jest to przez nastolatka traktowane w kategoriach zdrowotnych, a ujmowane z punktu widzenia estetycznego i kosmetycznego. Dlatego współczesne pokolenie, odrzuca swoją physis i nadmiernie koncentruje się na rozmiarach, kształcie i fizycznym wyglądzie ciała (Ziółkowska, 2014).

Okres dorastania jest kluczowym momentem w kształtowaniu się tożsamości człowieka. W tym tożsamości seksualnej, która związana jest z wizją własnego ideału kobiecości bądź męskości, do którego dana osoba będzie dążyć. Dla niektórych może się to wiązać z redukcją swojej tożsamości tylko do obszaru ciała.

CHŁOPCÓW TO NIE DOTYCZY?

Adolescencja to okres, w którym wszystko się zmienia, zburzone zostają dotychczasowe wyobrażania. To moment, gdy należy przedefiniować cały świat i poszukiwać swojej roli w nim. Ukształtować własną odrębność, stałość i ciągłość. Dorastający często nie są jeszcze gotowi na spotkanie z takim światem i nie potrafią się w nim odnaleźć emocjonalnie. Właśnie wtedy są mocno podatni na wpływ mody, kultury masowej i rówieśników.

Wyniki badań dowodzą, że najczęściej wymienianym źródłem informacji na temat własnego wyglądu dla nastolatków jest opinia innych osób (89,33%), szczególnie zaś rówieśników (80%). Co więcej, młodzi ludzie czerpią informacje także z mass mediów (78,67%) oraz porównują swój wygląd z aparycją innych osób (84%). Zdecydowana większość adolescentów (81,33%) pragnie osiągnąć ładniejszy niż posiadany wygląd.

Dziewczęta najczęściej wskazują na konieczność poprawy określonego elementu urody (na przykład cery) – 41,2%. A także chcą, aby ich sylwetka była szczuplejsza (29,4%). Natomiast dla dorastających chłopców najważniejsze jest przede wszystkim zgubienie zbędnych kilogramów (około 46%) i zwiększenie muskulatury ciała (około 15%) (Gajtkowska, 2013).

Chłopcy w okresie adolescencji także ulegają pokusie posiadania społecznie aprobowanego wyglądu. Jak i chcą dbać o swoje ciało. Pragną, aby było ono bardziej muskularne od dotychczasowego. Wszystko po to, by symbolizowało ich siłę i męskość. Chłopcy, którzy dorastają później, nie dorównują swoim kolegom pod względem siły i sprawności fizycznej, co boleśnie przeżywają i zaczynają wątpić w siebie. Prowadzi to do obniżenia ich poczucia własnej wartości i w konsekwencji może zaburzać obraz ciała i poczucia ja cielesnego.

KONCEPT OBRAZU CIAŁA

Na obraz ciała składa się aspekt poznawczy, społeczny, afektywny i behawioralny. Aspekt poznawczy dotyczy percepcji własnego ciała, czyli myśli, przekonań oraz treści schematów poznawczych, jakie człowiek posiada na temat wyglądu zewnętrznego. Aspekt społeczny, który jest zbudowany w oparciu o zinternalizowane wzorce urody oraz informacje płynące z otoczenia.

Natomiast aspekt afektywny wiąże się z przeżywaniem uczucia zadowolenia bądź niezadowolenia z wyglądu własnego ciała. A aspekt behawioralny najczęściej obejmuje zachowania, jakie podejmuje osoba w celu modelowania sylwetki (Głębocka, 2009).

Postrzeganie własnej fizyczności ma wpływ na ogólny stan psychiczny – wizerunek ciała jest silnie skorelowany z negatywnymi emocjami. To, co decyduje o negatywnym odbiorze swojego obrazu ciała, to negatywne emocje wobec własnego ciała, negatywne przekonania na swój temat oraz krytyka otoczenia.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA I ICH WPŁYW NA OBRAZ CIAŁA

Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania oceniają siebie prawie wyłącznie przez pryzmat wyglądu, wagi ciała, jedzenia oraz kontroli wszystkich tych elementów. W ich obrazie ja cielesnego dominuje reprezentacja percepcyjnego obrazu siebie. Wygląd zewnętrzny staje się płaszczyzną rzeczywistości, która niezmiernie absorbuje ich uwagę i wszystkie doświadczenia organizują wokół zewnętrznego wizerunku siebie.

Zadowolenie daje pozytywna ocena własnego wyglądu. Odczuwają euforię, kiedy stojąc na wadze przekonują się o spadku swojego ciała. Jednak kiedy stoją przed lustrem widzą kogoś grubego, nieatrakcyjnego, często brzydzą się swojego ciała – nie tylko jego wyglądu, ale także dotyku. Percepcyjny wizerunek siebie bazuje głównie na doświadczeniach wzrokowych. Dlatego jego dominacja pośród innych reprezentacji będzie wpływać na przedmiotowe traktowanie siebie.

Siebie jako rzeczy, która może być oglądana, upiększana i poddawana drastycznym zabiegom redukcji masy ciała. Gloryfikacja udziału wyglądu zewnętrznego w osiąganiu poczucia własnej wartości, a przede wszystkim podmiotowości prowadzi do zjawiska, które można określić jako ‘’egzystowanie na zewnątrz’’. Taka samoświadomość zmienia przeżywanie siebie w oglądanie siebie.

Osoby z zaburzeniami odżywiania odznaczają się problemami w zakresie rozpoznawania, rozumienia i regulacji własnych stanów emocjonalnych i fizycznych. Cechuje je brak wrażliwości na bodźce napływające do organizmu. Co więcej, niezdolność do identyfikacji przyczyn pobudzenia, nazywania odczuwanych emocji i ich źródła. Jak i brak strategii regulacji afektu i potrzeb cielesnych. Wpływa to na zaburzenia poczucia spójności z własnym ciałem, czyli doznawania go jako integralnej części siebie.