TEKST KAROLINA BŁASZCZYK
W drugim roku życia u dzieci występuje tzw. okres neofobiczny, który jest zjawiskiem naturalnym i charakteryzuje się nasileniem reakcji lękowych w sytuacji ekspozycji na nowe produkty żywnościowe. Zazwyczaj jest to okres przejściowy, który należy przeczekać. Może on w opiekunach wzbudzać wiele niepokoju, dlatego przekazanie rzetelnej wiedzy na ten temat jest bardzo istotne.
Zjawisko neofobii żywieniowej dotyczy postawy cechującej się niechęcią oraz lękiem, a w konsekwencji odmową spożycia produktów nowych bądź dotąd znanych, lecz wyglądających jak nowe. Taką sytuację lękową może być podanie ziemniaków tłuczonych zamiast w kawałkach czy zmienione opakowanie ulubionej herbatki. W rezultacie dziecko zaspokaja swój głód zawsze tymi samymi produktami, co sprawia, że jego dieta jest bardzo monotonna i uboga w składniki odżywcze.
Postawa neofobiczna należy do grupy zaburzeń o nazwie „wybiórcze jedzenie”. Wśród nich wymienia się także wybrzydzanie oraz grymaszenie. Często zdarza się, że wspomniane powyżej określenia są używane zamiennie, co jest obarczone dużym błędem. Dla przykładu dziecko grymaszące odmawia zjedzenia produktu, który wcześniej lubiło i jadało, ale również nowych produktów ze względu na ich strukturę lub barwę.
Dziecko neofobiczne przejawia postawę niechęci do jedzenia nieznanych mu dotąd produktów (również tych wyglądających na nieznane, a po prostu podanych w innej formie niż zazwyczaj). Ponadto, zachowanie takie jak grymaszenie oraz wybrzydzanie przy posiłku pojawia się najczęściej u dzieci około 2-3 roku. Jest zjawiskiem przejściowym, często idąc w parze z przebiegającym równocześnie naturalnym etapem rozwoju dziecka. Jest nim tzw. bunt dwulatka oraz silna potrzeba zaznaczenia swojej autonomii. Neofobia żywieniowa osiąga swój szczyt w wieku od 2 do 6 roku życia.
Wśród czynników determinujących występowanie neofobii żywieniowej wymienia się kilka zmiennych. Uwarunkowania genetyczne nie tłumaczą w zupełności genezy tego zaburzenia. Zwraca się uwagę na wpływ kilku czynników środowiskowych na rozwój zaburzenia. Może to być sposób odżywiania matki w czasie ciąży, sposób żywienia dziecka w okresie wczesnego dzieciństwa. Innym razem kształtowanie nawyków żywieniowych czy cech osobowości, w tym niskiej otwartości na doświadczenia oraz wysokiej neurotyczności. Poziom nasilenia lęku wobec nowości żywieniowych może być również związany z temperamentem. Istnieją badania potwierdzające pozytywną korelację między neofobią a nieśmiałością oraz niestabilnością emocjonalną.
Pomimo że zachowania wykluczające nowości z diety są naturalne w dzieciństwie, wysoki stopień ich nasilenia jest wskazaniem do konsultacji ze specjalistą. W momencie kiedy niechęć do nowości zakłóca codzienne funkcjonowanie dziecka i rodziny, strategia przeczekania może okazać się niewystarczająca. Postawienie diagnozy neofobii żywieniowej nie jest łatwym zadaniem. Rodzice często uważają, że ich dziecko zwyczajnie grymasi, przez co bagatelizują istniejący problem.
Nie mając świadomości, że trudności nie wynikają z błędów wychowawczych lub trudnego charakteru dziecka, opiekunowie starają się przeczekać trudny okres, uspokajając samych siebie, że prędzej czy później przykre objawy miną. Niekiedy opowiadają się za stosowaniem przymusu, dla przykładu instruując dziecko słowami: „możesz odejść od stołu, dopiero kiedy wszystko zjesz.”
W przypadku postawy neofobicznej dziecko w sposób konsekwentny odmawia spożywania potraw. Wśród innych niepokojących objawów można zaobserwować:
Każda sytuacja związana z ekspozycją na nieznany produkt, nawet jego dotykanie lub dźwięk przeżuwania i połykania pokarmów przez osoby z otoczenia, może wywołać ogromny stres oraz dyskomfort.
Fobia związana z jedzeniem może stać się problemem w obszarze funkcjonowania społecznego. Między innymi ze względu na fakt, iż jedzenie towarzyszy człowiekowi w większości sytuacji społecznych. Życie w ciągłym strachu, ze stałą potrzebą kontroli oraz gotowości do ucieczki od sytuacji związanych z jedzeniem, jest bardzo obciążające. Dzieci obarczone problemem sensorycznej awersji pokarmowej odmawiają udziału w wycieczkach szkolnych, przyjęciach urodzinowych itp. Niejednokrotnie skutkuje to ograniczeniem spontanicznej aktywności, poczuciem wyobcowania oraz osamotnienia.
Co więcej, oczekiwania rodziców dotyczące odżywiania znane są już bardzo małym dzieciom m.in. jako rezultat zmuszania do jedzenia lub wynagradzania za zjedzenie konkretnego posiłku. Dzieci doskonale zdają sobie sprawę, że ich zachowanie wyróżnia je od innych. W sytuacji kiedy rodzicom brakuje rzetelnej wiedzy na temat tego co konkretnie dzieje się z dzieckiem. Gdy monotonną dietę postrzegają jako wynik uporu oraz manipulacji ze strony dziecka, postawa ta może wpłynąć negatywnie na samoocenę młodego człowieka, a także na jakość relacji rodzinnych.
Na wstępie warto zaznaczyć, iż błędem jest stosowanie nagród materialnych w zamian za zjedzenie nielubianych produktów. Zachowanie takie zwrotnie przyczynia się do wzrostu niechęci dziecka wobec proponowanych w ten sposób posiłków. Stosowanie nagród w formie ulubionego smakołyku często jest nieskuteczne, ponieważ dzieci uczą się negocjować otrzymywanie nagród lub po prostu uzależniają się od nich. Może się również zdarzyć, iż w takich sytuacjach dziecko będzie odbierało spożywanie posiłku jako coś tak przykrego, że dostaje się wyróżnienie za jego skonsumowanie.
Bardziej skuteczną formą nagrody jest wzmocnienie w postaci pochwały, zadowolenia, uśmiechu, bądź wspólnej zabawy. Ponadto warto pamiętać, że człowiek bardzo szybko uczy się poprzez naśladowanie zachowań innych ludzi. Dlatego obserwując rodziców, którzy jedzą określony produkt, dziecko łatwiej skłoni się ku zjedzeniu tego samego co oni.
Praktyczne wskazówki:
Neofobia żywieniowa zazwyczaj mija wraz z wiekiem. Jednak nie należy bagatelizować sygnałów świadczących o jej występowaniu. Jest to ważne zwłaszcza jeśli niechęć do nowości objawia się negatywnymi emocjami oraz znacząco upośledza codzienne funkcjonowanie dziecka i całej rodziny.
Warto podkreślić, że trudności w jedzeniu nie są winą rodziców. Rodzice często są krytykowani za błędne metody wychowawcze oraz zarzucani radami w stylu: „jak zgłodnieje to zje”, „przecież ty też nie wszystko lubisz”, „dzieci tak mają”. W dużej mierze problemy dotyczą nieprawidłowości w obszarze integracji sensorycznej, a więc dużej wrażliwości zmysłów na pewne właściwości jedzenia oraz dysfunkcji w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.
Wczesne rozpoznanie problemu umożliwi zahamowanie rozwoju wtórnych trudności w postaci izolacji społecznej, niskiej samooceny czy niedoborów w składniki odżywcze, niezbędne dla prawidłowego rozwoju w okresie dorastania. Podobnie jak powszechna jest wiedza na temat buntu dwulatka, a większość opozycyjnych zachowań dziecka w tym okresie kojarzona jest z pojęciem negatywizmu dziecięcego. Tak samo znajoma powinna stać się umiejętność rozpoznawania zaburzeń w jedzeniu.
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!
Dołącz do grupy terapeutycznej dla osób chorujących na zaburzenia odżywiania we Wrocławiu. Pierwsze spotkanie grupy już 9 marca o 18:00.
