Problemy związane z odżywianiem dotyczą znacznej części pacjentów onkologicznych. Zalicza się do nich zespół kacheksji-anoreksji, mechaniczne trudności pasażu pokarmu w przewodzie pokarmowym, utratę apetytu, nudności, wymioty, biegunki oraz zaburzenia odczuwania smaku.
Zespół kacheksja-anoreksja
Objawy niedożywienia lub wyniszczenia występują u 30-85% chorujących na nowotwory, w zależności od rodzaju, umiejscowienia i rozmiaru guza, a także stadium choroby, wieku pacjenta i trybu leczenia. Utrata masy ciała powyżej 5% znacząco pogarsza rokowania, natomiast utrata masy powyżej 30% prowadzi do zgonu. Około 45% pacjentów hospitalizowanych traci powyżej 10% wagi, a 25% nawet więcej niż 20% wagi. Stąd też problem stanu odżywienia pacjentów onkologicznych jest niezwykle istotny.
Za utratę masy ciała w tej grupie chorych odpowiada zespół kacheksja-anoreksja (CAC, cancer anorexia-cachexia syndrome). Jest to zespół metaboliczny związany z przewlekłym stanem zapalnym, będącym odpowiedzią organizmu na obecność zmian nowotworowych. Objawia się hipermetabolizmem tłuszczów, cukrów i białek oraz podwyższonym poziomem cytokin prozapalnych. Prowadzi do utraty mięśni z/lub bez utraty tkanki tłuszczowej. Kacheksja przejawia się zmęczeniem, osłabieniem, niewydolnością oddechową oraz złą kondycją fizyczną, co ogranicza zdolność wykonywania codziennych czynności, wpływa negatywnie na interakcje społeczne i pogarsza jakość życia. Aby zdiagnozować kacheksję musi wystąpić jedna z sytuacji: 1) spadek wagi powyżej 5%, 2) BMI poniżej 20 i spadek wagi powyżej 2% lub 3) sarkopenia (utrata masy mięśniowej i obniżenie funkcji mięśni) i spadek wagi powyżej 2%. Kacheksja najbardziej zagraża chorym na nowotwory żołądka, trzustki, płuc, jelita grubego, głowy i szyi.
Mimo, że anoreksja często towarzyszy kacheksji, prawdopodobnie nie występuje między nimi związek przyczynowo-skutkowy. Niedożywienie, będące skutkiem anoreksji (czyli jadłowstrętu), prowadzi do innego rodzaju wyniszczenia niż to obserwowane w kacheksji. Anoreksja wiąże się głównie z utratą tkanki tłuszczowej, natomiast w kacheksji występuje utrata zarówno tkanki tłuszczowej, jak i mięśniowej. Skład ciała osoby, u której stwierdzono kacheksję przypomina raczej ten charakterystyczny dla infekcji i urazów.
Typowym objawem anoreksji u pacjentów onkologicznych jest niechęć do przyjmowania pokarmów powiązana z uczuciem szybkiego nasycenia się po spożyciu niewielkiej ilości jedzenia. Przyczyny utraty łaknienia mogą być różne – może być ona związana z umiejscowieniem guza, ze skutkami ubocznymi stosowanej terapii (takimi jak nudności, wymioty, suchość w ustach, zmiany odczuwania smaku), bądź też wiązać się z obniżonym nastrojem.
Leczenie zespołu kacheksja-anoreksja koncentruje się na poprawie stanu odżywienia chorego. Jego podstawą jest wprowadzenie zbilansowanej diety. Jeśli to konieczne, stosuje się doustne suplementy pokarmowe, leki pobudzające apetyt lub nawet leczenie żywieniowe (dojelitowe lub pozajelitowe).
Niechęć do pokarmu
Oprócz tak poważnego zaburzenia, jakim jest wyniszczenie nowotworowe, u pacjentów onkologicznych mogą występować inne, przejściowe trudności związane z przyjmowaniem pokarmów, będące najczęściej konsekwencją stosowanej terapii. Niechęć do pokarmu jest jedną z nich i wiąże się z leczeniem za pomocą chemioterapii lub radioterapii. Jeżeli stosowana forma leczenia wywołuje nudności, rodzaj pokarmu przyjmowanego tuż przed doświadczeniem złego samopoczucia może zostać z nim skojarzony. W konsekwencji potrawa zaczyna powodować wstręt. Problem może dotyczyć nawet wcześniej ulubionych dań. Najlepszym sposobem uniknięcia niechęci do pokarmu jest zapobieganie nudnościom. Zaleca się też spożywanie łagodnych, lekkostrawnych potraw, które nie pozostawiają długotrwałego posmaku. Dodatkowo warto łączyć w jednym daniu różne smaki, aby uniknąć kojarzenia jednego konkretnego smaku z nudnościami.
Zmiany smakowe
Stosowanie chemioterapii często powoduje zmiany w odczuwaniu smaku. Słodycze mogą smakować mniej lub bardziej słodko niż dotychczas. Ciemne mięso może mieć wyraźnie gorzki smak. Najczęściej potrawy smakują słono, metalicznie lub też ich smak jest niezdecydowany, mdły. Rozwiązaniem ostatniego problemu jest uwydatnianie smaku spożywanych dań poprzez picie wina, stosowanie ostrych przypraw i sosów sałatkowych. Zalecane jest także pobudzanie kubków smakowych poprzez jedzenie potraw kruchych i chrupiących. Również serwowanie potraw na zimno może podnosić ich walory smakowe. Gorzki lub metaliczny posmak można złagodzić dzięki przyrządzaniu dań np. w naczyniach żaroodpornych zamiast w metalowych garnkach i spożywaniu ich plastikowymi sztućcami. Czerwone mięso można moczyć w marynatach, winie lub sokach owocowych, albo po prostu zastąpić je drobiem. Skuteczne jest także ssanie cierpkich cukierków lub płukanie ust przed posiłkiem.
Autor: Ewa Skimina
Na podstawie:
Grabiec, K., Burchert, M., Milewska, M., Błaszczyk, M., Grzelkowska-Kowalczyk, K. (2013). Ogólnoustrojowe i miejscowe mechanizmy prowadzące do kacheksji w chorobach nowotworowych. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 67: 1397-1409.
Kłęk, S., Misiak, M., Duchnowska, R., Jarosz J., Kapała, A., Łacko, A. (2013). Zaburzenia odżywiania. W: M. Krzakowski, K. Warzocha (red)., Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych, tom 1 (ss. 606-619). Gdańsk: Via Medica.
Krzemieniecki, K. (2008). Leczenie wyniszczenia nowotworowego – dobrodziejstwo dla chorych a przekleństwo dla NFZ? Krytyczna analiza zjawiska terapii wyniszczenia nowotworowego w Polsce. Współczesna Onkologia, 12(1): 38-42.
Kwok, C. Management of side effects from chemotherapy. Pozyskano 30.07.2014 z: Pobierz
McKay, J., Hirano, N. (2002). Chemioterapia, radioterapia: Dlaczego pomagają? Jak radzić sobie ze skutkami ubocznymi? Na czym polega przeszczep szpiku kostnego? Gdańsk: GWP.
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!
