O czym mówi teoria psychicznej reprezentacji emocji ? Czym jest aleksytymia ? I jaki jest ich związek z anoreksją ?
Teoria psychicznej reprezentacji emocji
Jest to teoria wyjaśniająca zależność między procesami emocjonalnymi a poznawczymi stworzona przez T. Maruszewskiego i E. Ścigałę. Emocja jest rozumiana tutaj jako system złożony z elementów: neurofizjologicznych, motoryczno-behawioralnych oraz poznawczo-doznaniowych. Koncepcja ta mówi o tworzeniu psychicznej reprezentacji emocji. Informacje zapisywane są w trzech różnych kodach współtworzących reprezentację danej emocji w psychice: obrazowym, werbalnym i abstrakcyjnym. Odbywa się to cyklicznie, a przekodowywanie informacji z jednego kodu na kolejny prowadzi do lepszego zrozumienia własnych stanów emocjonalnych oraz wzrostu złożoności reprezentacji.
Kod obrazowy – najbardziej podstawowy poziom reprezentacji emocji. W jego obrębie zapisywane są informacje co do wyrazów mimicznych, pantomimicznych, obiektów i sytuacji, które zostały nacechowane afektywnie przez podmiot. Tutaj generowane są reakcje i pierwsze zachowania emocjonalne. Reprezentacje te są dość „płytkie”- nie podlegają werbalizacji- nie są dostępne świadomej „obróbce” poznawczej, są ściśle związane z konkretną sytuacją i czasem.
Kod werbalny – za pomocą wnioskowania indukcyjnego dokonuje się przejście z kodu obrazowego na kod werbalny. Etykieta werbalna grupuje kody obrazowe, co ułatwia odróżnianie jednej emocji od innych oraz ich komunikowanie. Werbalna reprezentacja przybiera postać schematu- wiedza w nim zawarta jest wolna od doświadczenia jednostki, dotyczy typowych emocji związanych z daną sytuacją, osobą, reprezentacją umysłową. To tak jakby (przykładowo) wizerunki twarzy uporządkować i włożyć do szufladek podpisanych „złość”, „radość”, „smutek” etc.
Kod abstrakcyjny – najbogatszy a równocześnie najogólniejszy sposób kodowania. Na tym poziomie reprezentacja staje się pojęciem. Możliwa jest jej interpretacja, określenie źródła, związku z innymi stanami… Ekspresja jest symboliczna np. poprzez tworzenie sztuki.
Przejścia pomiędzy kodami
Obrazowy na werbalny — werbalizacja (nauka nazw emocji i sposobów ich werbalnego komunikowania)
Werbalny na obrazowy — wizualizacja (pojawia się po opanowaniu języka, przekształcenie werbalnej reprezentacji w obrazową) Werbalny na abstrakcyjny — semantyzacja (odniesienie konkretnego doświadczenia emocjonalnego do własnej teorii emocji) Abstrakcyjny na werbalny — desemantyzacja (pozwala na zmianę wcześniej ustalonych znaczeń) Obrazowy na abstrakcyjny — symbolizacja (przypisanie znaczenia zdarzeniom występującym w kodzie obrazowym) Abstrakcyjny na obrazowy — desymbolizacja (wrażliwość na symbole, znaczenia przekazywane w kodzie obrazowym np. wzruszenie na filmie) |
Autorzy tej teorii twierdzą, że może ona być wykorzystywana do wyjaśniania rozmaitych zaburzeń emocjonalnych, np. syndromu aleksytymii, któremu przypisywane jest duże znaczenie np. w anoreksji.
Aleksytymia- „zaburzenie zarówno w sferze procesów afektywnych jak i poznawczych. Nie jest traktowana jako rzeczywisty zespół psychiatryczny, ale raczej jako ogólna charakterystyka szeregu cech(…) Typowa osoba aleksytymiczna źle różnicuje swoje emocje, a w myśleniu nadmiernie koncentruje się na sprawach prozaicznych.”
Zachowanie wielu osób chorujących psychosomatycznie cechuje zespół objawów noszących nazwę aleksytymii. Zaliczyć do nich można:
– Trudności w identyfikacji emocji (zarówno pozytywnych jak i negatywnych)
– Częste przeżywanie negatywnych emocji i nieumiejętność wyrażenia ich (co może prowadzić do somatyzacji)
Do pomiaru aleksytymii najczęściej używa się skali TAS (Toronto Alexithymia Scale). Badanie trafności diagnostycznej polskiej adaptacji TAS nie wykazało istotności statystycznej dla próby cierpiących na anoreksję. Jednakże gdy wyodrębniono czynniki, okazało się, że osoby chorujące na anoreksję wykazują większe trudności w rozpoznawaniu doznań fizycznych niż osoby zdrowe. Z drugiej strony osoby te o wiele sprawniej posługiwały się wyobraźnią niż osoby zdrowe. Jest to ważnym ustaleniem przy planowaniu pomocy terapeutycznej- warto rozważyć wykorzystywanie technik bazujących na wyobraźni, jako że jest to dobrze rozwinięta zdolność.
Objawy anoreksji związane z tworzeniem reprezentacji emocji to ignorowanie doznań cielesnych (kod obrazowy), trudności w wyrażaniu emocji (kod obrazowy oraz kod werbalny) oraz perfekcjonizm (kod abstrakcyjny). Osoba chorująca na anoreksję żyje w przeświadczeniu, że powinna być doskonała i kontrolować siebie na każdym kroku. Poza przekonaniem o powinności sprawowania kontroli nad spożywanym pokarmem i jego wartością kaloryczną chorzy sądzą również, że powinni panować nad emocjami, nie odczuwać emocji negatywnych. Budują fałszywy obraz siebie, w którym są osobami nie przeżywającymi negatywnych emocji. Informacje dotyczące emocji negatywnych zapisane są za pomocą kodu abstrakcyjnego np. „Ja nie odczuwam negatywnych emocji”. Stworzona w ten sposób reprezentacja psychiczna emocji, sprawia, że osoba w sytuacjach emotogennych reaguje dysfunkcjonalnie. A przecież niemożliwym jest życie bez doświadczania emocji negatywnych, tak więc osoba chorująca na anoreksję wypiera je. W celu zachowania spójności obrazu siebie, uruchamia zachowania podobne do aleksytymicznych czyli ignorowanie informacji o własnych stanach wewnętrznych. Procesy rekodowania nie zostają w ogóle uruchomione, chora nie czerpie informacji z przeżycia emocjonalnego, lecz nawykowo je ignoruje.
Pokazuje to, jak ważna w terapii jest praca na emocjach pacjentki. Ważnym dla przywrócenia sprawności funkcjonowania systemowi emocjonalnemu jest uruchomienie procesu desemantyzacji czyli nadaniu nowego znaczenia swojemu doświadczeniu oraz wizualizacji i desymbolizacji. aby dopuścić wypierane dotychczas przeżycia, co pozwoli na doświadczanie, akceptowanie i przeżywanie wszystkich emocji.
Na podstawie:
Jasielska, A. (2000). Znaczenie symbolicznej ekspresji emocji w leczeniu pacjentek anorektycznych. W: A. Suchańska (red) Podmiotowe i społeczno-kulturowe uwarunkowania anoreksji, (s.213-235). Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Maruszewski, T., Ścigała, E. (2000). Teorie emocji. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Psychologia ogólna, Tom II (s. 395-427). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Reber, A. (2002). Słownik psychologii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Wawrzyniak, M., (2002), Aleksytymia i neurotyzm: rożnicowanie i werbalizacja emocji podstawowych, Przegląd Psychologiczny, 45, 1, 109-122.
Autor: Martyna Tomczak
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!