Rola dietetyka w terapii psychogennych zaburzeń odżywiania.

W literaturze dotyczącej zaburzeń odżywiania stosunkowo niewiele miejsca poświęca się pracy dietetyka. Jego praca z chorymi jest niedoceniana, a nierzadko nawet pomijana. Wbrew temu, dietetyk ma ogromne znaczenie dla przebiegu procesu terapeutycznego. Prawidłowo prowadzone leczenie żywieniowe powoduje poprawę stanu odżywienia i normalizację masy ciała. Postępowanie to różni się nieco w zależności od jednostki chorobowej.

W każdym przypadku dietetyk ma do wykonania kilka zadań. Należą do nich:

>  przeprowadzenie oceny stanu odżywienia,

>  ułożenie i regularne modyfikowanie planu żywieniowego,

>  korygowanie błędnych przekonań pacjenta związanych z odżywianiem,

>  kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych,

>  udzielanie informacji żywieniowych (w przypadku pacjentów nieletnich nie tylko im, ale także ich rodzicom),

>  edukowanie rodziców, wskazywanie korzyści płynących z poprawy stanu odżywienia i prawidłowego odżywiania.

Dietetycy zajmujący się tą grupą chorych są w tym kierunku specjalnie wykwalifikowani. Dysponują nie tylko szeroką wiedzą z zakresu dietetyki, ale także znajomością problemu od strony medycznej i psychologicznej. Dodatkowo posiadają umiejętności pozwalające na nawiązanie z pacjentem odpowiedniego rodzaju relacji. Są bardzo ważną osobą w zespole terapeutycznym.

Praca z człowiekiem cierpiącym na zaburzenia odżywiania powinna rozpocząć się od rozmowy z lekarzem w celu zasięgnięcia informacji na temat psychicznego i somatycznego stanu pacjenta. Wiedza o pacjencie jest pomocna do: prawidłowego zrozumienia jego problemów, nawiązania kontaktu, a także do ułożenia planu żywieniowego. Podobnie, jak podczas psychoterapii konieczne jest nawiązanie z chorym relacji opartej na współpracy. Aby leczenie żywieniowe przyniosło oczekiwane rezultaty dietetyk musi zdobyć zaufanie pacjenta oraz stać się dla niego autorytetem. W tym celu musi wykazać się profesjonalizmem i fachową wiedzą, a jednocześnie okazać zrozumienie i dać poczucie bezpieczeństwa.

W przypadku omawianej grupy chorych jest to wyjątkowo trudne zadanie. Warunkują to dwa czynniki. Po pierwsze cierpiący na zaburzenia odżywiania odczuwają paniczny lęk przed przytyciem i utratą kontroli nad jedzeniem. Ponadto znaczna część z nich uważa wizyty u dietetyka za zbędne. Zwykle dysponują dużą wiedzą z zakresu dietetyki (szczególnie diet redukcyjnych), kolekcjonują książki kucharskie, poradniki, gotują dla swoich rodzin. Wizyta u specjalisty to według nich strata czasu, gdyż wiedzą wystarczająco dużo i nie potrzebują pomocy. Niechętna, a często nawet agresywna postawa pacjenta utrudnia skuteczną współpracę. Z tego powodu na pierwszej wizycie bardzo ważne jest serdeczne powitanie pacjenta i zapewnienie o chęci pomocy. Jest to też czas na poznanie chorego, nawiązanie relacji opartej na współpracy, dokonanie oceny stanu odżywienia, przeprowadzenie wywiadu żywieniowego oraz zapoznanie się z problemami i obawami chorego.

Po dokonaniu analizy dietetyk powinien przedstawić swój punkt widzenia, cele i dokładnie wytłumaczyć, na czym będzie polegała terapia. Niezmiernie ważne jest podkreślenie, że celem nie jest „utuczenie” go, lecz doprowadzenie do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przy takim postępowaniu jest szansa m.in. na polepszenie wyglądu skóry, powrót miesiączki, ustąpienie licznych dolegliwości, poprawienie nastroju. Pacjent powinien też zostać uświadomiony, że mimo szerokiej wiedzy żywieniowej stosowana przez niego dieta jest nieracjonalna. Prowadzi do wyniszczenia organizmu, gorszego samopoczucia fizycznego i psychicznego oraz licznych dolegliwości. Dzięki pomocy specjalisty chory może dowiedzieć się, jakie popełniał błędy, polepszyć stan odżywienia organizmu, nauczyć się prawidłowych nawyków żywieniowych, a na końcu utrzymywania prawidłowej masy ciała.

Pytania, które dietetyk powinien zadać powinny odnosić się do:

>  ilości spożywanych posiłków,

>  regularności posiłków,

>  objętości i kaloryczności posiłków,

>  stosowanych technik kulinarnych,

>  używanych przypraw,

>  stopnia aktywności fizycznej,

>  objętości wody wypijanej w ciągu doby.

Konieczne jest też dopytanie między innymi o:

>  dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego,

>  przebyte operacje,

>  stosowanie suplementy diety,

>  stosowane leki (ze względu na możliwe interakcje między lekami a żywnością),

>  inne choroby oprócz zaburzeń odżywiania.

Do oceny stanu odżywienia służy analiza parametrów antropometrycznych tj.:

>  masa ciała,

>  wskaźnik masy ciała BMI (dla dzieci wskaźnik Cole”a),

>  grubość fałdów skórno-tłuszczowych w określonych miejscach takich, jak:

– nad grzebieniem talerza biodrowego,
– pod dolnym kątem łopatki,
– nad mięśniem trójgłowym i dwugłowym ramienia.
Należy pamiętać, że wskaźnik BMI nie jest do końca wiarygodny. Pacjenci cierpiący na zaburzenia odżywiania z powodu lęku przed przytyciem często przed ważeniem piją duże ilości wody. W ich przypadku warto przeprowadzić dodatkowe badania np.: pomiar zawartości tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała.

Do oceny stanu odżywienia przydatne jest też wykonanie kilku badań biochemicznych polegających na oznaczeniu stężenia określonych białek w surowicy krwi:

>  albuminy – najistotniejsze w rozpoznawaniu niedożywienia; jednak przez długi okres półtrwania (18-21 dni) nie nadają się do obserwowania szybkich zmian w stanie odżywienia jakie zachodzą podczas terapii dietetycznej,

>  transferyny – spadek stężenia transferyn świadczy o niedostarczaniu wystarczającej ilości składników białkowo-energetycznych; ich zaletą jest krótszy od albumin okres półtrwania (ok. 10 dni); trzeba jednak pamiętać, że w przypadku niedoboru żelaza niezależnie od stanu odżywienia stężenie transferryny wzrasta; jest ona dobrym wskaźnikiem tylko przy prawidłowej zawartości żelaza w organizmie,

>  prealbumina – białko o okresie półtrwania 2 dni, jest dobrym wskaźnikiem niedożywienia,

>  białko wiążące retinol (RBP). Jest to białko o okresie półtrwania 12 godzin, dzięki czemu jest doskonałym wskaźnikiem stanu ożywienia,

>  CLL – całkowita liczba limfocytów – ich ilość spada przy niedożywieniu.

Istotne jest przeprowadzenie badania fizykalnego. Bada się wtedy:

>  zaniki mięśni,

>  obrzęki w okolicy kości krzyżowej lub kostek,

>  utratę tkanki tłuszczowej,

>  stan skóry, błon śluzowych, języka,

>  stan włosów.

Po zebraniu wywiadu, dokonaniu pomiarów i zapoznaniu się z wynikami badań biochemicznych można przystąpić do planowania leczenia dietetycznego. Sposób leczenia dietetycznego musi być dostosowany do stanu fizycznego i psychicznego pacjenta. Najpierw należy ocenić funkcje przewodu pokarmowego. W przypadku podjęcia interwencji żywieniowej pierwszym krokiem jest ustalenie drogi żywienia.
artykuł na podstawie pracy licencjackiej o temacie: ,,Postępowanie dietetyczne w terapii psychogennych zaburzeń odżywiania” napisanej w Zakładzie Higieny Żywienia i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi pod kierunkiem dr n.med.Elżbiety Trafalskiej

 

Abraham S., Llewellyn J. D.: Anoreksja, bulimia, otyłość. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
Achremowicz B.: Patologiczne formy uzależnienia od jedzenia. Zdrowa żywność. Zdrowy tryb życia, 2011, 4, 94, 16-18.
Cichy W., Namirowska L.: Wybrane aspekty stanu metabolicznego i psychicznego dzieci z jadłowstrętem psychicznym. Nowiny Lekarskie 2004,
73, 165-171.
Gawęcki J., Hryniewiecki L.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Grzymisławski M., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Hartwig W.: Endokrynologia kliniczna I. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1972.
Herrin M.: Nutrition Counselling in the Treatment of Eating Disorders.
Routledge Taylor & Francis Group, London 2003.
Jablow M.: Na bakier z jedzeniem. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1993.
Józeik B.: Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998
Lewitt A., Brzęczek K., Krupieniacz A.: Interwencje żywieniowe w leczeniu anoreksji – wskazówki dietetyczne, praca poglądowa.
Lew-Starowicz Z.: Edukacja seksualna,.Świat książki, Warszawa 2006.
Salomon, Berg, Martin, Ville, Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2000
Smorawińska A., Korman E., Rajewski A., Karlik A.: Czynność tarczycy
a metabolizm tłuszczów u osób z jadłowstrętem psychicznym. Psychiatria Polska 2003, XXXVII, 1,str. 39-46.
Szajewska H.: Żywienie dzieci zdrowych i chorych. Oficyna wydawnicza warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Warszawa 2009.
Szymańska U., Jagielska G., Tomaszewicz-Libudziec C., Przedlacki J.: Zaburzenia metabolizmu kostnego w jadłowstręcie psychicznym, Wiadomości lekarskie 2007, LX, 1-2

autor: Maria Sobieszek


Udostępnij:

Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!