Powszechnie znane zdanie: ,,Jak Cię widzą, tak Cię piszą” bardzo dobrze odzwierciedla sposób w jaki ludzie wzajemnie się oceniają. Od najmłodszych lat dzieci uczą się, że wygląd jest bardzo ważny i może mieć znaczący wpływ na ich życie. Wiele z nich przejmuje się tym do tego stopnia, że popada w obsesję. W momentach przełomowych takich jak: wiek dojrzewania czy ciąża takie schematy myślowe mogą doprowadzić do wystąpienia zaburzeń odżywiania. Badania dowiodły, że nawet, co piąta kobieta spodziewająca się dziecka podejmuje nieprawidłowe zachowania żywieniowe, a u 1,5-5,0 % przyszłych mam rozwija się pregoreksja.
Termin „pregoreksja” pochodzi od słów: pregnancy (ciąża) i anoreksja. Jest to rodzaj anoreksji, który dotyczy tylko kobiet ciężarnych. Najbardziej zagrożone wystąpieniem tej choroby są panie wykonujące pracę, w której wygląd odgrywa bardzo ważną rolę np. modelki, aktorki oraz te, u których wcześniej widoczne były objawy zaburzeń odżywiania, ale choroba wystąpiła dopiero w ciąży.Warto jednak zaznaczyć, że wśród kobiet, które pozornie wyleczyły się z zaburzeń odżywiania jest wiele, którym podczas ciąży nie przybywa wystarczająco dużo kilogramów.
Typowa anoreksja pojawia się najczęściej w okresie dojrzewania. Wynika to ze zmian zachodzących w organizmie młodego człowieka. W ciąży dynamika zmian psychologicznych porównywana jest do okresu pokwitania. Jest to czas, kiedy kobieta buduje nową tożsamość, przygotowuje się do zmian, które niedługo zajdą w jej życiu. Istotą choroby są zmiany zachodzące w organizmie, a zwłaszcza wzrost masy ciała. Lęk wzbudzają też myśli dotyczące niemożności powrotu do wagi sprzed ciąży oraz gorszego wyglądu skóry. Zwykle pacjentki akceptują swój wygląd z czasu przed zajściem w ciążę. Zaokrąglony brzuch kojarzy im się z otyłością. W związku z tym ciężarna zaczyna przestrzegać restrykcyjnej diety, liczyć kalorie, kontrolować masę ciała oraz stosować intensywne ćwiczenia fizyczne.
Zespół terapeutyczny powinien zadbać o zdrowie psychiczne i fizyczne pacjentki. Należy ją poinformować o niezbędnych badaniach, konieczności przestrzegania zdrowego stylu życia i skutkach ubocznych wynikających ze stosowanych przez nią praktyk. Kobieta musi wiedzieć jak wszystkie aspekty jej działania wpływają na zdrowie jej i jej dziecka.
Do zadań dietetyka należy zapoznanie pacjentki ze znaczeniem i zasadami prawidłowego odżywiania w ciąży, skutkami niedoborów pokarmowych, nauczenie na nowo prawidłowych nawyków żywieniowych, przeprowadzenie oceny stanu odżywienia, dobranie diety dostosowanej do jej potrzeb. Na pierwszej wizycie dobrze jest poinformować jak powinna prawidłowo wzrastać masa ciała kobiety ciężarnej i czym jest to zjawisko spowodowane.
Rekomendowane przyrosty wagi ciała w zależności od BMI:
BMI (kg/m2) przed zajściem w ciążę: <19,8 Zalecany wzrost masy ciała w ciąży (kg) 12,5 -18
BMI (kg/m2) przed zajściem w ciążę: 19,8 – 26 Zalecany wzrost masy ciała w ciąży (kg) 11,5 – 16
BMI (kg/m2) przed zajściem w ciążę: 26 – 29 Zalecany wzrost masy ciała w ciąży (kg) 7 – 11
Wskazany wzrost masy ciała u zdrowej kobiety ciężarnej powinien wynosić:Dla kobiet planujących dziecko zalecana wartość BMI znajduje się w przedziale 20-25 kg/m2. Panie z niskim BMI narażone są na urodzenie dziecka z niską masą urodzeniową. Ryzyko zaburzeń rozwojowych w tej grupie jest znacznie wyższe.
> w pierwszej połowie ciąży: 450g/miesiąc,
> w drugiej połowie ciąży: 450g/tydzień.
Wzrost zapotrzebowania kalorycznego wynosi zwykle:
> I trymestr – przybieranie na wadze nie jest konieczne jeżeli kobieta w okresie przed ciążą nie miała niedowagi,
> II trymestr +360kcal,
> III trymestr +475kcal.
Zwiększone zapotrzebowanie na substancje odżywcze i energię wynika ze zwiększonego wysiłku organizmu kobiety (szczególnie ze strony układów: oddechowego i sercowo-naczyniowego), wydatków na syntezę tkanek i przyrostu aktywnych metabolicznie tkanek.
Wzrost masy ciała masy: dziecka, płynu owodniowego, przyrosty masy macicy, powiększenia piersi, zwiększenie objętości krwi i zwiększenia uwodnienia tkanek. Przestawienie metabolizmu ma na celu utworzenie rezerw energetycznych niezbędnych do laktacji na okres połogu, dostarczenie odpowiedniej podaży składników odżywczych i tlenu oraz zmiany hormonalne w organizmie kobiety. Zmiany w metabolizmie to m.in. zwiększenie stężenia lipidów i zmniejszenia aminokwasów w surowicy krwi, względna hipoglikemia na czczo, zwiększenie oporności na insulinę. Celem wymienionych zmian jest niezakłócony dopływ substancji pokarmowych otrzymywanych od matki. Z tego powodu bardzo ważna jest zbilansowana dostosowana do specyficznych potrzeb wynikających z innego metabolizmu dieta. Kobieta musi być świadoma, że spożywane pokarmy mają ogromny wpływ na prawidłowy rozwój ciąży.
Białko
W diecie przyszłej mamy nie może zabraknąć białka. Brak budulca może być przyczyną wielu poważnych powikłań. Zapotrzebowanie na białko w ciąży wynosi 20-25% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Największe jest w ostatnich 10 tygodniach ciąży, gdy najszybszy jest wzrost płodu. Z badań klinicznych wynika, że na masę urodzeniową dziecka oraz jego rozwój psychiczny i motoryczny bardzo duży wpływa mają m.in. zawartość cynku w płynie owodniowym i poziom aminokwasów we krwi matki. Wiadomo także, że niedobory określonych białek w diecie matki są przyczyna powstawania wad rozwojowych, mniejszej ilości komórek mózgowych, a także trwałego upośledzenia zdolności uczenia.
Energia
Niedożywienie kaloryczne matki może skutkować mniejszą masą urodzeniową dziecka.
Witaminy i składniki mineralne
Niedobory (czasem też nadmiary) różnych składników odżywczych mogą powodować nieprawidłowości w rozwoju poszczególnych narządów płodu. Ze względu na ryzyko wystąpienia niebezpiecznych nadmiarów kobieta nie może na własną odpowiedzialność (bez konsultacji z lekarzem i dietetykiem) stosować suplementów. Niestety są one bardzo powszechne i często reklamowane w czasopismach dla młodych mam. Szczególnie niebezpieczne mogą okazać się w I trymestrze. Większość preparatów może być podana dopiero od 2 trymestru. Wyjątek stanowi kwas foliowy. Zaleca się dzienne spożycie 0,4 mg kwasu foliowego w diecie albo suplementacji kobietom w okresie rozrodczym przed zajściem w ciążę oraz na początku ciąży. Przyjmowanie kwasu foliowego codziennie przez miesiąc przed spodziewanym zapłodnieniem i jeszcze przez trzy miesiące ciąży zmniejsza ryzyko powstania wady cewy nerwowej u dziecka w rodzinach z obciążonym.
Tłuszcze
Powinny stanowić 30% zapotrzebowania kalorycznego (w tym nasycone kwasy tłuszczowe max.10%). Tłuszcze nienasycone występujące w konfiguracji trans przechodzą przez łożysko i odkładają się w pępowinie. Powinny zostać wyeliminowane lub w możliwie największym stopniu ograniczone. Zawartość cholesterolu w diecie nie powinno przekroczyć 300mg.
Z powodu obserwowanego wyższego u osób cierpiących na jadłowstręt psychiczny stężenia cholesterolu dobrze by było przeprowadzić badania biochemiczne i w razie czego zlecić dietę niskotłuszczową.
Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe
Zapotrzebowanie na nie zwiększa się i wynosi 4,5% Ec. Odgrywają one istotną rolę
w prawidłowym rozwoju mózgowia i siatkówki płodu. Niedobory kwasów omego -3 mogą prowadzić do zaburzenia mielinizacji, ADHD, pogorszenia ostrości wzroku .
Węglowodany powinny stanowić 55-60%
Błonnik 20-30g/dzień
Jest wskazany ze względu na częste u ciężarnych zaparcia oraz mniejsze wchłanianie toksyn, tłuszczów i węglowodanów. Nie może być dawka przekroczona, gdyż może ograniczyć wchłanianie ważnych substancji i powodować nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego jak np. wzdęcia, przelewania.
Produkty, które trzeba ograniczyć lub nawet wyeliminować:
> pokarmy bogate w witaminę A (np. wątroba),
> produkty, co do których istnieje prawdopodobieństwo, że są skażone np. ryby (tuńczyk),
> słodycze, gdyż są ubogie w składniki odżywcze, bogate w tłuszcz i cukier, a także długo zalegają w przewodzie pokarmowym,
> woda wysokozmineralizowana (ze względu na konieczność ograniczenia sodu),
> ograniczenie soli (sodu) – sód może wywołać obrzęki; są one szczególnie dokuczliwe dla tej grupy pacjentów ze względu na obsesyjną dbałość o wygląd zewnętrzny,
> woda chlorowana, ozonowana,
> kawa i mocna herbata, cola (utrudniają wchłanianie i wypłukują wiele cennych składników, podwyższają ciśnienie krwi),
> sery pleśniowe produkowane z mleka niepasteryzowanego mogą wywołać listeriozę; efektem tego mogą być przedwczesny poród i infekcje płodu,
> alkohol – dziecko kobiety, która podczas ciąży spożywa duże ilości alkoholu może urodzić się z tzw. syndromem alkoholowym płodu – objawia się to opóźnieniem umysłowym i fizycznym,
> preparaty żelaza (do 8 tygodnia ciąży).
Nawet niewielkie dawki spożywanego alkoholu powodują niską masę urodzeniową i anomalie anatomiczne.W okresie ciąży, jeżeli nie ma bezwzględnych wskazań kobieta nie powinna przyjmować żadnych leków. Każda, nawet najmniejsza dawka farmaceutyku, czy suplementu diety powinna być skonsultowana z lekarzem. Wiele lekarstw wpływa na rozwój płodu i powoduje skutki uboczne, a także może być przyczyną odległych następstw dla rozwoju dziecka.
Lek/suplement Skutki uboczne
leki psychiatryczne zaburzenia pozapiramidowe
środki antydiabetyczne hipoglikemia noworodka
doustne środki antykoncepcyjne zaburzenia rozwoju płodu(często letalne)
aspiryn opóźnione przybieranie na wadze noworodka; działanie hamujące na rozwój komórek płodu (zwłaszcza nerek)
suplementy działanie wielu witamin i mikroelementów może niekorzystnie wpływać na płód
artykuł na podstawie pracy licencjackiej o temacie: ,,Postępowanie dietetyczne w terapii psychogennych zaburzeń odżywiania” napisanej w Zakładzie Higieny Żywienia i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi pod kierunkiem dr n.med.Elżbiety Trafalskiej
Bąk-Sosnowska M.: Jej wysokość reksja. Charaktery grudzień 2010,
12, 82-84.
Chrzan-Dętkoś M.: Dziecko od początku. Przybornik Rodzica. Kielce 2012 11-15.
Grzymisławski M., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego 2. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Jarosz M.: Psychologia Lekarska. Państwowy Zakład wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1988
Józeik B.: Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1998
Kozłowski S.: Odchudzanie w ciąży jest groźne. Dobra mama, 2012, 2, 13, 28.
Murkoff H, Eisenberg S.: W oczekiwaniu na dziecko. Hathaway BSN, Dom wydawniczy REBIS sp. zoo, Poznań
Pająk J.: Prawidłowa dieta przyszłej mamy. Zdrowa żywność. Zdrowy tryb życia, 2011, 3, 93, 42-43.
Salomon, Berg, Martin, Ville, Biologia, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2000
autor: Maria Sobieszek
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!
