Nutrigenomika i nutrigenetyka to szybko rozwijające się dziedziny nauki, które mogą przyczynić się do zrewolucjonizowania podejścia do formułowania zaleceń dietetycznych, tym samym mogą zwiększyć efektywność leczenia przewlekłych chorób dietozależnych. Okazuje się, że klucz do zdrowia znajduje się w naszym genomie.
Jako dietetyczka, niejednokrotnie miałam okazję słyszeć od pacjentów z poważnymi chorobami dietozależnymi, że jedyną przyczyną ich złego stanu zdrowia są uwarunkowania genetyczne. Stwierdzenia „otyłość odziedziczyłem po rodzicach, tutaj żadna dieta nie pomoże” są na porządku dziennym i mogłyby się wydawać znakomitym usprawiedliwieniem dla nieprawidłowych nawyków żywieniowych i braku aktywności fizycznej. Jednak bardziej przekonywujące są dane naukowe wskazujące, że najczęstszą przyczyną nadmiernej masy ciała i towarzyszących temu powikłań medycznych jest zbyt duża wartość energetyczna diety połączona z brakiem aktywności fizycznej, innymi słowy: otyłość prosta lub otyłość indukowana dietą (DIO diet induced obesity). Dlatego zamiast stosować „genetyczne wymówki”, warto poszukać w naszym DNA sprzymierzeńców w zdrowej diecie. Takie rozwiązanie proponują nam dwie szybko rozwijające się gałęzie nauki: nutrigenomika oraz nutrigenetyka.
Nutrigenomika bada wpływ składników żywności na regulację ekspresji genów, ponadto opisuje mechanizm oddziaływania poszczególnych składników diety na przemiany metaboliczne zachodzące w organizmie. Mówiąc prościej – nauka ta poszukuje odpowiedzi na pytanie jak spożywane przez nas składniki pokarmowe wpływają na działanie genów, które z kolei mogą warunkować zaburzenia w procesach metabolicznych, co jest potencjalną przyczyną wystąpienia choroby. Nutrigenetyka natomiast pomaga w wyjaśnieniu różnic międzyosobniczych w odpowiedzi metabolicznej na dane składniki diety, czyli odpowiada na pytanie dlaczego różne osoby mogą inaczej reagować na określone substancje pochodzące z pożywienia. Celem obu tych nauk jest opracowanie indywidualnych zaleceń dietetycznych, które dzięki dopasowaniu do potencjału genetycznego danej osoby, mogłyby efektywniej wpływać na poprawę stanu zdrowia.
Jednym z badań, które potwierdza, że założenia nutrigenomiki oraz nutrigenetyki nie są jedynie ubranymi w ładne słowa nierealnymi wizjami, jest eksperyment przeprowadzony przez dr Arkadianos i wsp. Pacjentom borykającym się z nadmierną masą ciała zalecono stosowanie diety śródziemnomorskiej z produktami o niskim indeksie glikemicznym oraz polecono zwiększenie dziennej aktywności fizycznej. Następnie wyodrębniono grupę pacjentów, którzy deklarowali w wywiadzie lekarskim przynajmniej dwie zakończone niepowodzeniem próby normalizacji masy ciała, zdecydowano się u nich na przeprowadzenie badań nutrigenetycznych. Badania takie polegają na oznaczeniu polimorfizmów genowych (różnorodnych odmian w populacji danego genu, które w konsekwencji mogą doprowadzić do różnic w budowie i działaniu kodowanego przez ten gen białka), które mogą pod wpływem składników pokarmowych z diety wpływać na zmianę przebiegu procesów metabolicznych w organizmie ludzkim. Na podstawie oznaczonych polimorfizmów wprowadzono dodatkowe zalecenia do początkowo stosowanej diety (śródziemnomorskiej z niskim indeksem glikemicznym oraz zwiększoną aktywnością fizyczną) pacjentów z grupy badanej, oczywiście uczyniono to w oparciu o indywidualne wyniki każdego z pacjentów. Zalecenia te były zróżnicowane – mogły opierać się przykładowo na zwiększeniu podaży konkretnych mikroskładników (wtedy wdrażano suplementację danych witamin lub składników mineralnych) albo nakładały limit spożywanych produktów mlecznych lub napojów kofeinowych, a nawet w niektórych przypadkach obecność poszczególnych polimorfizmów nie wymagała wprowadzenia żadnych dodatkowych modyfikacji w sposobie żywienia, ponieważ dieta śródziemnoroska z założenia odpowiadała na indywidualne potrzeby żywieniowe danych pacjentów. Grupa kontrolna w tym eksperymencie nadal miała stosować się do pierwotnych zaleceń ogólnych. Po 90 dniach trwania badania odnotowano zdecydowane różnice między grupami w aspekcie średnich stężeń glikemii na czczo. Okazało się, że grupa nutrigenetyczna osiągnęła istotnie statystycznie lepsze wyniki normalizacji glikemii. Średni spadek masy ciała wśród pacjentów w grupie nutrigenetycznej był po 300 dniach trwania badania istotnie większy niż w grupie pozostającej na ogólnych zaleceniach dietetycznych. Potwierdza to, że zindywidualizowanie diety zależnie od obecności danych polimorfizmów genetycznych przynosi szybsze pożądane efekty leczenia otyłości i jej powikłań.
Nutrigenomika i nutrigenetyka ukierunkowują swoje działania nie tylko na pacjentów otyłych. Wiedza i możliwości, jakie dostarczają nam te nauki, mogą przyczynić się do prewencji i/lub skuteczniejszego leczenia większości chorób cywilizacyjnych, alergii, nietolerancji pokarmowych oraz wielu innych schorzeń. Obecnie istnieje ograniczona możliwość wykonania badań genetycznych w celu zindywidualizowania sposobu odżywiania się. Możliwe jednak, że dynamiczny rozwój zarówno nutrigenomiki, nutrigenetyki, jak i medycyny, pozwoli w przyszłości na wykorzystanie osiągnięć nutrigenomicznych w praktyce klinicznej i, kto wie, być może testy genetyczne będą powszechnie stosowane przed sformułowaniem zaleceń dietetycznych dla pacjentów.
Autor: Agata Dutkiewicz
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!
