Jedz 5 posiłków dziennie, unikaj glutenu, cukru, słodzików, rób 10 tysięcy kroków, ćwicz regularnie, dostarczaj odpowiednią ilość mikro i makroskładników, śpij 8 godzin… I pamiętaj, kochaj swoje ciało, nie porównuj się z innymi, bądź sobą.
Takie nagłówki można obecnie znaleźć na wielu portalach, stronach internetowych i w mediach społecznościowych. Choć idee i wskazówki-wydają się pozorne proste i wartościowe, to tylko w teorii. Przełożenie prozdrowotnych porad na realne życie bywa trudne- i bez odpowiednich zasobów, wiedzy, poziomu samoświadomości i wsparcia- nawet awykonalne.
TEKST IDA PIĄTKOWSKA, członkini Koła Naukowego Psychologii i Psychodietetyki PONAD
Sytuacja staje się dużo bardziej niebezpieczna, gdy na podobne treści trafia dziecko lub nastolatek, którego tożsamość, poczucie własnej wartości, zdolność do kontroli emocji- są bardzo chwiejne. Wówczas, ideologia helthismu, zamiast tworzyć zdrowe podejście do życia- może doprowadzać do patologii, takich jak zaburzenia odżywiania czy zachowań ortorektycznych.
Kult zdrowia
W Polsce i na świecie od lat popularyzuje się treści związane z promocją zdrowego stylu życia, diet, odżywiania, aktywności fizycznej. Rober Crawford już w 1980 roku określił ten trend jako filozofię healthismu , której podstawą jest świadomość zdrowotna, skoncentrowana na zachowaniu zdrowia przez modyfikację swojego stylu życia. Idee te odgrywają obecnie ogromną rolę w naszej zachodniej kulturze, zarówno realnej, jak i wirtualnej. Kult ciała i szczupłej sylwetki w Internecie, fat talking wśród znajomych lub rodziny, wyidealizowane treści dostępne w mediach społecznościowych i łatwy dostęp do stron o tematyce proanorketycznej – to niektóre kulturowe czynniki wpływające kształtowane się niewłaściwych zachowań żywieniowych u dzieci i młodzieży.
„Za” zdrowo
Ortho–prawidłowy, właściwy; orexis–apetyt, pożądanie – czyli termin odnoszący się do „patologicznej fiksacja na spożywaniu właściwej i zdrowej żywności”. Ortoreksja nie została póki co ujęta w medycznych kwalifikacjach, dlatego trudno jest zdefiniować kryteria jej występowania i rozpowszechnienie. Najczęściej ortoreksję kwalifikuje się jako formę zaburzeń odżywiania, choć kompulsywne zachowania związane ze zdrowym odżywianiem przez niektórych badaczy są uznawane za specyficzny podtyp zaburzenia obsesyjno -kompulsyjnego. Wśród objawów wymienia się między innymi:
Niesie to ze sobą konsekwencje, które rzutują na relacje, życie towarzyskie i poczucie jakości życia. Dodatkowo, może prowadzić do problemów zdrowotnych, związanych z ze spadkiem masy ciała i niedożywieniem, co niesie za sobą w konsekwencji kolejne dolegliwości.
Orto-media
Trudno jest określić, jak często zaburzenie występuje wśród polskich dzieci i młodzieży. Badanie sprzed kilku lat, prowadzone wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, wskazało na zagrożenie ortoreksją u 13,7 % badanych nastolatków.
Przyglądając się trendom w mediach społecznościowych, szczególnie aplikacjom Instagram lub Tiktok, zauważa się narastające zainteresowanie wokół szeroko rozumianego tematu „zdrowego trybu życia”. Odbiorcami nierzadko staje się młodzież, a nawet dzieci. Wśród publikowanych treści nie brakuje żywieniowych infografik, porównań produktów spożywczych, ich składów lub wartości odżywczych. Takie materiały z jednej strony budują świadomość żywieniową, ale z drugiej, często traktują określone produkty jako zakazane.
Zerojedynkowy podział na produkty „dobre” i „złe” może nasilać ortorektyczne zachowania. Co więcej, w role ekspertów nierzadko wcielają się bardzo młode osoby, które często bez merytorycznej wiedzy, udzielają dietetycznych porad lub układają jadłospisy. Dzieci i nastolatkowie, w okresie dojrzewania, kiedy ich ciała się zmieniają, narzucają na siebie wymóg posiadania idealnej instagramowej sylwetki i trzymania czystej diety, tak jak ich internetowe autorytety. Złamanie zasad budzi wyrzuty sumienia, a ciągłe porównywanie się do idoli, obniża samoocenę i zadowolenie ze swojego ciała. Choć sama idea dzielenia się dietetycznymi wskazówkami nie jest zła, to dzieci, nie zawsze właściwie ją interpretują i przekładają na swoje życie.
Zapobieganie
Z racji, że ortoreksja często współwystępuje z innymi zaburzeniami odżywiania, świadczy to o konieczności edukacji żywieniowej od wczesnego dzieciństwa, by nie doprowadzić do złego rozumienia idei healthismu. Edukacja nie powinna skupiać się tylko zasad prawidłowego żywienia, ale również obejmować tematykę samoregulacji, radzenia sobie z emocjami, oraz pogłębiać samoświadomość, zdolność do krytycznego myślenia wśród młodych osób.
Niestety, póki co, polskie szkolnictwo nie przewiduje podobnych akcji. Nadzieją są organizacje, stowarzyszenia, działacze, twórcy, psychologowie, terapeuci- którzy również w przestrzeni Internetu propagują treści dotyczące właściwego rozumienia „zdrowia”. Najważniejsza jest przy tym jednak rola rodziny i najbliższego otoczenia- bo to właśnie oni wpływają na budowanie zdrowych nawyków i ustosunkowania do jedzenia i własnej cielesności swoich dzieci.
Artykuł został przygotowywany przy współpracy Ogólnopolskiego Centrum Zaburzeń Odżywiania z Kongresem Pediatryczno-Żywieniowym, którego główną tematyką będą zaburzenia psychologiczne i psychiatryczne dzieci oraz młodzieży i wskazanie możliwości wsparcia prewencji bądź leczenia tych chorób za pomocą odpowiedniego odżywiania
Informacje o kongresie znajdziesz na stronie: https://kongres.eletive.pl
Bibliografia
Crawford R., Healthism and the medicalizationof everyday life, International Journal of Health Services, 3 (1980), s. 365-388
DittfeldA., KoszowskaA., FiziaK., Ziora K. Ortoreksja –nowe zaburzenie odżywiania,Annales Academiae Medicae Silesiensis,6 (2013), s. 393-399
Szpringer M., Kosecka J., Healthism –troska o zdrowie czy kult zdrowia?[w:] Szala M., Maciąg K. (red.), Medyczne i społeczne aspekty zachowań wśród ludzi i zwierząt, Lublin 2016, Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, s. 38-47
Stochel M., Janas-Kozik M., Zejda J., HyrnikJ., JelonekI.,Siwiec A., Walidacja KwestionariuszaORTO-15 w grupie młodzieży miejskiej w wieku 15-21 lat. Psychiatria Polska,1 (2015),s.119-13
Brytek- Matera A., Psychodietetyka, Warszawa, 2020. PZWL Wydawnictwo Lekarskie
Photo by Vitalii Pavlyshynets on Unsplash
Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!