Od healthizmu do ortoreksji – czy zdrowe może stać się „za zdrowe”

Jedz 5 posiłków dziennie, unikaj glutenu, cukru, słodzików, rób 10 tysięcy kroków, ćwicz regularnie, dostarczaj odpowiednią ilość mikro i makroskładników, śpij 8 godzin… I pamiętaj, kochaj swoje ciało, nie porównuj się z innymi, bądź sobą.

Takie nagłówki można obecnie znaleźć na wielu portalach, stronach internetowych i w mediach społecznościowych. Choć idee i wskazówki-wydają się pozorne proste i wartościowe, to tylko w teorii. Przełożenie prozdrowotnych porad na realne życie bywa trudne- i bez odpowiednich zasobów, wiedzy, poziomu samoświadomości i wsparcia- nawet awykonalne.

TEKST IDA PIĄTKOWSKA, członkini Koła Naukowego Psychologii i Psychodietetyki PONAD

Sytuacja staje się dużo bardziej niebezpieczna, gdy na podobne treści trafia dziecko lub nastolatek, którego tożsamość, poczucie własnej wartości, zdolność do kontroli emocji-  są bardzo chwiejne. Wówczas, ideologia helthismu, zamiast tworzyć zdrowe podejście do życia- może doprowadzać do  patologii, takich jak zaburzenia odżywiania czy zachowań ortorektycznych. 

Kult zdrowia

W Polsce i na świecie  od lat popularyzuje się treści związane z promocją zdrowego stylu życia, diet, odżywiania, aktywności fizycznej. Rober Crawford  już w 1980 roku określił ten trend jako  filozofię  healthismu , której podstawą jest świadomość zdrowotna, skoncentrowana na zachowaniu zdrowia przez modyfikację swojego stylu życia.  Idee te odgrywają obecnie ogromną rolę w naszej zachodniej kulturze, zarówno realnej, jak i wirtualnej.   Kult ciała i szczupłej sylwetki w Internecie,  fat talking wśród  znajomych lub rodziny, wyidealizowane treści dostępne w mediach społecznościowych i łatwy dostęp do stron o tematyce proanorketycznej – to niektóre kulturowe czynniki wpływające kształtowane się niewłaściwych zachowań żywieniowych u dzieci i młodzieży. 

„Za” zdrowo

Ortho–prawidłowy, właściwy; orexis–apetyt, pożądanie – czyli termin odnoszący się do  „patologicznej fiksacja na spożywaniu właściwej i zdrowej żywności”. Ortoreksja nie została póki co ujęta w medycznych kwalifikacjach, dlatego trudno jest zdefiniować kryteria jej występowania i rozpowszechnienie.  Najczęściej  ortoreksję kwalifikuje się jako formę zaburzeń odżywiania, choć kompulsywne zachowania związane ze zdrowym odżywianiem przez niektórych badaczy są uznawane za specyficzny podtyp zaburzenia obsesyjno -kompulsyjnego. Wśród objawów wymienia się między innymi:

  • Nadmierne zaabsorbowanie jedzeniem (planowanie posiłków, czytanie składów, spożywanie tylko „czystych” produktów)
  • Syndrom odstawienia- lęk i poczucie winy związane z zerwaniem „dietetycznych zasad”- prowadzące do zaostrzenia diety.
  • Eliminowanie kolejnych grup produktów

Niesie to ze sobą konsekwencje, które rzutują na relacje, życie towarzyskie i poczucie jakości życia.  Dodatkowo, może prowadzić do problemów zdrowotnych, związanych z ze spadkiem masy ciała i  niedożywieniem, co niesie za sobą w konsekwencji kolejne dolegliwości.

Orto-media

Trudno jest określić, jak często zaburzenie występuje wśród polskich dzieci i młodzieży. Badanie sprzed kilku lat, prowadzone  wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych, wskazało na zagrożenie ortoreksją u 13,7 % badanych nastolatków.

Przyglądając się trendom w mediach społecznościowych, szczególnie aplikacjom Instagram lub Tiktok,  zauważa się narastające zainteresowanie wokół szeroko rozumianego tematu „zdrowego trybu życia”. Odbiorcami nierzadko staje się młodzież, a nawet dzieci. Wśród publikowanych treści nie brakuje żywieniowych infografik, porównań produktów spożywczych, ich składów lub wartości odżywczych. Takie materiały z jednej strony budują świadomość żywieniową, ale z drugiej, często traktują określone produkty jako zakazane. 

Zerojedynkowy podział na produkty „dobre” i „złe” może nasilać ortorektyczne zachowania.  Co więcej, w role ekspertów nierzadko wcielają się bardzo młode osoby, które często bez merytorycznej wiedzy, udzielają dietetycznych porad lub układają jadłospisy. Dzieci i nastolatkowie, w okresie dojrzewania, kiedy ich ciała się zmieniają, narzucają na siebie wymóg posiadania idealnej instagramowej sylwetki i trzymania czystej diety, tak jak ich internetowe autorytety. Złamanie zasad budzi wyrzuty sumienia, a ciągłe porównywanie się do idoli, obniża samoocenę i zadowolenie ze swojego ciała. Choć sama idea dzielenia się dietetycznymi wskazówkami nie jest zła, to dzieci, nie zawsze właściwie ją interpretują i przekładają na swoje życie. 

Zapobieganie

Z racji, że ortoreksja często współwystępuje z innymi zaburzeniami odżywiania, świadczy to o konieczności edukacji żywieniowej od wczesnego dzieciństwa, by nie doprowadzić do złego rozumienia idei healthismu.  Edukacja nie powinna skupiać się  tylko zasad prawidłowego żywienia, ale również obejmować tematykę samoregulacji, radzenia sobie z emocjami, oraz pogłębiać samoświadomość, zdolność do krytycznego myślenia wśród młodych osób.
Niestety, póki co, polskie szkolnictwo nie przewiduje podobnych akcji. Nadzieją są organizacje, stowarzyszenia, działacze, twórcy, psychologowie, terapeuci- którzy również w przestrzeni Internetu propagują treści dotyczące właściwego rozumienia „zdrowia”. Najważniejsza jest przy tym jednak  rola rodziny i najbliższego otoczenia- bo to właśnie oni wpływają na budowanie zdrowych nawyków i ustosunkowania do jedzenia i własnej cielesności swoich dzieci.

 

Artykuł został przygotowywany przy współpracy Ogólnopolskiego Centrum Zaburzeń Odżywiania z Kongresem Pediatryczno-Żywieniowym, którego główną tematyką będą zaburzenia psychologiczne i psychiatryczne dzieci oraz młodzieży i wskazanie możliwości wsparcia prewencji bądź leczenia tych chorób za pomocą odpowiedniego odżywiania

Informacje o kongresie znajdziesz na stronie: https://kongres.eletive.pl

 

Bibliografia 

Crawford R., Healthism and the medicalizationof everyday life, International Journal of Health Services, 3 (1980), s. 365-388

DittfeldA., KoszowskaA., FiziaK., Ziora K. Ortoreksja –nowe zaburzenie odżywiania,Annales Academiae Medicae Silesiensis,6 (2013), s. 393-399

Szpringer M., Kosecka J., Healthism –troska o zdrowie czy kult zdrowia?[w:] Szala M., Maciąg K. (red.), Medyczne i społeczne aspekty zachowań wśród ludzi i zwierząt, Lublin 2016, Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, s. 38-47

Stochel M., Janas-Kozik M., Zejda J., HyrnikJ., JelonekI.,Siwiec A., Walidacja KwestionariuszaORTO-15 w grupie młodzieży miejskiej w wieku 15-21 lat. Psychiatria Polska,1 (2015),s.119-13

Brytek- Matera A., Psychodietetyka, Warszawa, 2020. PZWL Wydawnictwo Lekarskie

Photo by Vitalii Pavlyshynets on Unsplash


Udostępnij:

Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!