Ekspresja złości. Agresja (z) ciała – zachowania autoagresywne u osób cierpiących na zaburzenia odżywiania.

Liczne doniesienia naukowe wskazują, że problem zaburzeń odżywiania narasta (Morell-Madsen iNystrup 1992, Bryant-Waugh, 1993, Józefik 1999). Z badań (Talarczyk, 2010) wynika, że 1,1-4,2 % osób w populacji cierpi na bulimię psychiczną. Natomiast odsetek osób cierpiących na jadłowstręt psychiczny jest nieznacznie niższy i wynosi 0,3-1% (Russel i Keel, 2002).

Przegląd literatury  (Brytek-Matera, 2011; Garner, 2002)  dotyczącej etiopatogenezy zaburzeń odżywiania wskazuje, że u podstaw zaburzeń odżywiania leży nieświadomy proces internalizacji ideału szczupłej sylwetki dokonywany przez młode kobiety, co w efekcie prowadzi do rosnącego niezadowolenia z własnego ciała (Ahern i Hetherington, 2006), niskiej samooceny (Jóżefik, 2010), negatywnych emocji (w tym zwłaszcza złości) (Brytek-Matera, 2012; Starzomska, 2012) oraz zachowań autodestruktywnych (Radziwiłłowicz i Raszka, 2008).

Celem pracy jest wyjaśnienie czym jest złość i zachowania autoagresywne wśród osób cierpiących na zaburzenia odżywiania, pokazanie i omówienie typowych przejawów aktów autoagresywnych oraz próba oceny świadomości przejawianych zachowań.

Jedna z koncepcji złości (Spillberg, 1996) uznaje złość jako wielowymiarowy konstrukt, rozumiany pod postacią cechy (indywidualne predyspozycje doświadczania złości -stosunkowo stała cecha osobowości) i jako stanu (rozumianego jako coś zmiennego np. od złości do furii, czemu zawsze towarzyszy pobudzenie autonomicznego układu nerwowego). Sposób wyrażania złości jest spostrzegany indywidualnie. Może on przejawiać się od wyrażania jej na zewnątrz (w stosunku do osób, rzeczy), do przejawiania jej do wewnątrz (tłumienie jej).

Co więcej emocja złości, może powstać, kiedy człowiek nie jest w stanie zrealizować, celu (wybranego przez niego samego). Prowadzi to do rosnącej frustracji oraz równocześnie rosnącego pobudzenia. Ujście emocji złości zaobserwować można w zachowaniach z natury autoagresywnych (Eckhardt, 1998).

Według Truglia (2006) osoby cierpiące na jadłowstręt psychiczny przejawiają większą tendencję do tego, aby emocje negatywne były przez nie interioryzowanie.Na podstawie badań (Brytek-Matera, 2008;Wade, Martin, Tiggemann, Abraham, Treloar i Heath, 2000;Waller, Babbs, Milligan, Meyer, Ohanian i Leung, 2003), pacjentek chorujących na zaburzenia odżywiania można wywnioskować, ze grupa ta, przejawia trudności w aspekcie rozpoznania, kontroli i komunikacji emocji (zwłaszcza złości).Pacjentki polskie cierpiące na anoreksjęw znacznym stopniu dokonują internalizacji złości apacjentki narodowości francuskiej eksterioryzują swoją złość (Brytek-Matera, 2008a). Natomiast w przypadku kobiet chorujących na bulimię tendencja jest odwrotna – pacjentki polskie dokonują uzewnętrznienia złości, natomiast pacjentki francuskie internalizująwłasną złość (Brytek-Matera, 2008a).

Wraz z okresem dorastania nasze ciało ewaluuje. Nie zawsze zmiany w psychicznym wyobrażeniu ciała, przebiegają w sposób harmonijny do zmian w obszarze fizycznym. Może powodować to lęk, niezadowolenie, złość, wyrażane w postaci zachowań autodestruktywnych (Eckhardt, 1998).Według Radziwiłłowicz i Reszki (2008)zachowania autodestruktywne u młodych ludzi spełniają funkcję: przystosowawczą i adaptacyjno-obronną, będąc jednocześnie wołaniem o pomoc (sygnałem ostrzegawczym). Okaleczania własnego ciała może stanowić narzędzie do ponownego przeżycia i odegrania emocji, których doświadczyliśmy podczas wydarzenia traumatycznego mającego miejsce w przeszłości (Farber, Jackson, Tabin i Bachar, 2007; Sumiła, Łucka i Michalewska, 2006). Zachowania autoagresywne nierzadko poprzedzone są aktami molestowania seksualnego bądź nadużycia emocjonalnego (Eckhardt, 1998).

Analogiczne zachowania autopunitywne występują u pacjentek z zaburzeniami odżywiania (Suchańska, 1998; Sumiła, 2006). Dokonuje się podziału ich na kompulsywne (np. wyrywanie włosów, rozdrapywanie skóry) i impulsywne (np. bicie się, przypalanie) (Mroczkowska i Ziółkowska, 2011).Jak wynika z badań (Favaro i Santonastaso, 1998) u pacjentek z bulimią psychiczną typ impulsywny wiąże się z epizodami nadużycia seksualnego, występującymi w przeszłości, oraz dłuższym trwaniem choroby. Natomiast występowanie jednocześnie zachowań autodestruktywnych impulsywnych i kompulsywnych łączy się z większym nasileniem depresji oraz mniejszą świadomością interoceptywną (Favaro i Santonastaso, 1998).

Wśród pacjentek cierpiących na jadłowstręt psychiczny zaobserwować można wiele zachowań autodestruktywnych, jedną z form jest odmawianie przyjmowania pokarmu (Suchańska, 2000).Badania Radziwiłłowicz i Reszki (2008) pokazują szereg zachowań autodestrukcyjnych (bezpośrednich i pośrednich), występujących u kobiet chorujących na jadłowstręt psychiczny. Z badanej 30 osobowej grupy, ponad połowa – cięła się, kaleczyła, doprowadzała do krwawych okaleczeń. Do stosowanych praktyk należało także wbijanie przedmiotów m.in. w oczy (ok. ¼ badanych), oraz wyrywanie włosów, brwi, rzęs i utrudnianie gojenia się ran. Na podstawie przeprowadzonych badań autorki doszły do wniosku, że są to rodzaje autodestruktywności charakterystyczne dla osób chorujących na anoreksję. Do pośrednich form należało wykonywanie aktywności fizycznej (80%) czy stosowanie środków przeczyszczających (83,3%).

Inną formą są próby aktu samobójczego, które występuje u 2-9% chorych i kończą się śmiercią (Abraham iLlevelyn-Jones, 2001), dodatkowo im dłużej trwa przebieg choroby, tym istnieje większe ryzyko podjęcia próby samobójczej, przez osobę chorą na jadłowstręt psychiczny (Paul, Schroeder, Dahme i Nutzinger, 2002). Badania Favaro i wsp. (1997) pokazują że myśli samobójcze występują u 54% chorych (próby samobójcze, podejmowało w tej grupie badanej, 23% osób). Definiują oni akt suicydalny jako, próbę zablokowania rozwoju seksualnego oraz szeroko rozumianego odrzucenia ciała jako takiego. Autorzy podkreślają, że same zachowania autodestruktywne występują u 37% chorych na anoreksję.Zachowania takie u pacjentek z anoreksją wiążą się z wysokim poczuciem winy, chęcią samooukarania i rozładowania napięcia, a także odzyskania wewnętrznej kontroli (Babiker i Arnold, 2002; Radziwiłowicz i Reszka, 2008).

Statystyki podejmowania zachowań autodestrukcyjnych wśród pacjentek z zaburzeniami odżywania są wysokie. Jak wynika z badań(Brunstein, Lev-Wiesel, Shellac, Hadas, Berger, Horwitz i Fennig, 2014) aż 82,5% przebadanych pacjentek (63 kobiety chorujące na jedno z wymienionych zaburzeń: anoreksja, bulimia, zespól kompulsywnego objadania się, zaburzenia odżywiani niesklasyfikowane) podjęło choć raz w swoim życiu jakiś typ zachowania samo okaleczającego (self-injuriousbehaviour).Ci sami autorzy badając tendencję do ujawniania o sobie informacji (self-disclosure) przez pacjentki cierpiące na zaburzenia odżywania odkryli ujemny związek pomiędzy podejmowaniem zachowań autodestruktywnych a dzieleniem się z rodziną informacjami o sobie. Zależność ta jednak okazała się być odmienna w stosunku do myśli samobójczych (suicidalideation), ponieważ częstszemu ujawnianiu tego typu myśli towarzyszył bardziej liczne zachowania autoagresywne. Według portugalskich autorów (Gonçalves i wsp., 2014) pacjentki chorujące na bulimię w porównaniu z grupą kontrolą (kobiety w wieku od 13 do 38 r.ż nie chorujące na zaburzenia odżywiania ani na inne zaburzenia psychiczne i somatyczne) częściej podejmowały zachowania intrapunitywne w postaci prób samobójczych, samookaleczenia, nadużywania substancji psychoaktywnych. Ponadto u pacjentek chorujących na bulimię psychicznąnadużywanie narkotyków i leków związane były z molestowaniem seksualnym, którego doświadczyły w dzieciństwie (Gonçalves i wsp., 2014).

Osoby chorujące na bulimię charakteryzują się wysoką labilnością emocjonalną, która związana jest z impulsywnymi i rozregulowanymi zachowaniami (impulsie and dysregulated behaviours) (Anestis i wsp., 2009). Tezę tą potwierdzają badania (Anestis, Silva,Lavender, Crosby, Wonderlich, Engel i Joiner, 2012) 123 Amerykanek, u których zdiagnozowano bulimię psychiczną. Natomiast w opozycji do powyżej przytoczonych badań występują wyniki uzyskane przez Solano, Fernández-Aranda, Aitken, López i Vallejo (2005), ponieważ aż u 32% badanych osób przypadki zachowańautopunitywnych nie były związane z postawioną diagnozą. Ponadto nie stwierdzono związku pomiędzy zachowaniami autodestruktywnymi a nadużywaniem alkoholu, próbami samobójczymi oraz kradzieżami. Natomiast pozytywną korelację zauważonopomiędzy aktami autodestruktywnymi a nadużywaniem narkotyków (p< 0,003). Pacjenci podejmujący ten typ zachowań przejawiali również intensywniejsze nasilenie bulimii /anoreksji (p< 0,04), symptomów depresji (< 0,02), lęku społecznego (< 0,02) oraz niezadowolenia z ciała (< 0,03).

Wyniki uzyskane przez Solano i wsp. (2005) wskazują na brak różnicy w zachowaniach autoagresywnych u pacjentek z bulimią i anoreksją psychiczną. Wnioski te są opozycyjne w stosunku do wcześniejszych badań (Glen i Klonksy, 2010; Surgenor i Snell, 1998; Welch i Fairburn, 1996). Według (Surgenor i Snell, 1998) pacjentki cierpiące na anoreksję podejmują bardziej ryzykowne zachowania samookleczające (używają sondy nosowo-żołądkowej – nasogastrictube – w celu podjęcia próby uduszenia się), które z większym prawdopodobieństwem mogą doprowadzić do śmierci. Natomiast badania Welch i Fairburn (1996) wskazują jako grupę bardziej zagrożonąosoby z zdiagnozowaną bulimią, ponieważ częściej nadużywają one narkotyków i stosują zachowania samookaleczające w porównaniu z grupami kontrolnymi (204 zdrowe kobiety i 102 kobiety cierpiące na inne zaburzenia psychiczne). Wyniki te potwierdzają dane uzyskane przez Glen i Klonksy (2010), w których udowodniono, że osoby, u których zdiagnozowano bulimię (podobnie jak osoby cierpiące na zaburzenie osobowości typu borderline) podczas badania zgłaszają chęć oglądania krwi (seeingblood) co wiązało się w tej grupie ze zwiększoną częstotliwością cięcia się przez pacjentki.

Ekspresja złości i zachowania autodestruktywne w zaburzeniach odżywiania się są złożonym i wieloaspektowym problemem, który bez wątpienia powinien być uwzględniony w procesie terapeutycznym (Izydorczyk, 2011).Na szczególną uwagę, zasługuje fakt, że częste zadawanie sobie cierpienia jest rozumiane w zupełnie inny sposób przez osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania.Kończąc warto przytoczyć cytat, który doskonale obrazuje skalę zjawiska autoagresji (tutaj w anoreksji psychicznej) i sposób jego rozumienia.  Apfeldorfer (1995, s. 36) pisze: „zadawanie sobie cierpień, które uważa się za przejaw masochizmu, dla anorektyka jest postępowaniem słusznym, o znamionach ascezy, które ma zdyscyplinować i ujarzmić ciało, podporządkować je woli, aby duch w końcu mógł się od niego oderwać”.

Podsumowując, nasze wystąpienie będzie próbą zwrócenia uwagi na rodzaje i skalę występowania zjawiska autodestrukcji, ekspresji złości i zachowań autopunitywnych wśród osób z zaburzeniami odżywiania.

 

Bibliografia:       

 

Ahern, A.L. i Hetherington, M.M. (2006). The thin ideal and body image: an experimental study of implicit attitudes. Psychology of Addictive Behaviors, 20 (3), 338-342.

Anestis M.D, Peterson C.B, Bardone-Cone A.M, Klein M.H, Mitchell J.E, Crosby R.D, et al. (2009). Affective lability and impulsivity in a clinical sample of women with bulimia nervosa: The role of affect in severely dysregulated behavior. International Journal of Eating Disorder, 42, 259–266.

Anestis M.D., Silva, C., Lavender, J.M., Crosby, R.D., Wonderlich, S.A., Engel, S.G. i Jonier, T.E. (2012). Predicting nonsuicidal self-injury episodes over a discrete period of time in a sample of women diagnosed with bulimia nervosa: An analysis of self-reported trait and ecologicalmomentary assessment based affective lability and previous suicide attempts. International Journal of Eating Disorder, 45(6), 808-811.

Apfeldorfer G. (1995) Anoreksja. Bulimia. Otyłość. Katowice: Domio. Książnica. s. 35.

Babiker, G. i Arnold, R. (2002). Autoagresja. Mowa zranionego ciała. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Brunstein, K.A , Lev-Wiesel, R., Shellac, E., Hadas, A., Berger, U., Horwitz, M., i Fennig, S. (2014). The relationship between self-injurious behavior and self-disclosure in adolescents with eating disorders. Eating And Weight Disorders,

Bryant-Waugh, R. (1993). Epidemiology w: Lask B.,  Bryant-Waugh R. chilchood onest anorexia nervosa and related heating disorders.  Lawrence Erlbaum Associates Publishers, Hove, Hillsdale.

Brytek-Matera, A. (2007). Poczucie umiejscowienia kontroli i ekspresja złości u kobiet z bulimią — badania pilotażowe. Psychoterapia, 1 (140), 51-58.

Brytek-Matera, A. (2008). Mood and emotional symptoms in eating disordered patients. Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 11 (2), 65-71.

Brytek-Matera, A. (2008a). Détermination des facteurs prédictifs de l’anorexie mentale et de la boulimie nerveuse: une étude interculturelle. Bulletin de la Société des Sciences Médicales du Grand Duché de Luxembourg, 1, 91-109.

Brytek-Matera, A. (2011). Postawy wobec ciała a obraz samych siebie u kobiet z zaburzeniami odżywiania się. Badania na gruncie teorii rozbieżności Ja – Edwarda Tory Higginsa. Psychiatria Polska, 45(5), 671-682.

Brytek-Matera, A. (2012). Wpływ osobistych celów oraz dążenia do bycia szczupłą na (nie)wyrażanie złości u kobiet z bulimią psychiczną, otyłością i prawidłową masą ciała. w: Bereza B., Oblicza złości. Perspektywa psychologów, psychiatrów i psychoterapeutów. Warszawa: Diffin.

Eckhardt, A. (1998). Autoagresja. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.

Farber S.K., Jackson C.C., Tabin J.K. i Bachar E. (2007). Death and annihilation in anorexia nervosa, bulimia, and self-mutilation. Psychoanalytic Psychology, 24 (2): 289–305.

Favaro, A. i Santonastaso, P. (1998). Impulsive and compulsive self-injurious behavior in bulimia nervosa: prevalence and psychological correlates. The Journal Of Nervous And Mental Disease, 183(3), 157-165.

Garner, D.M. (2002). Body image and anorexia nervosa. W: Cash, T.F. i Pruzinsky, T. (red.), Body image. A handbook of theory, research, and clinical practice. New York, London: The Guilford Press.

Glen, C.R. i Klonksy, E.D. (2010). The Role of seeing blood in non-suicidal self-injury. Journal of Clinical Psychology, 66(4), 466-473.

Gonçalves, S.F., Machado, B.C., Martnis, C., Brandão, I., Roma Torres, A. i Machado, P. (2014). Dysregulated behaviours in bulimia nervosa-A case-control study. Clinical Psychologist, 18(2), 55-62.

Izydorczyk, B. (2012). Zastosowanie psychodramy w psychoterapii pacjentów chorujących na anoreksję i bulimię psychiczną. Psychiatria Polska, 45(2), 251-275.

Józefik, B. (1999). Epidemiologia zaburzeń odżywiania się w: Józefik B., Anoreksja i bulimia psychiczna. Rozumienie i leczenie zaburzeń odżywiania się. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytety Jagiellońskiego.

Jóżefik, B. (2010). Wzory przywiązania, samoocena i płeć psychologiczna w anoreksji i bulimii psychicznej.  Psychiatria Polska 44 (5), 665-676

Moller-Madsen, S. i Nystrup, J. (1992). Incidense of anorexia nervosa in Denmark.  Acta Psychitr. Scand., 83 (3), 197-200.

Mroczkowska, D. i Ziółkowska, B. (2011).  Bulimia od A do Z. Kompendium wiedzy dla rodziców, nauczycieli i wychowawców. Warszawa: Diffin.

Radziwiłłowicz, W. i Reszka, N (2008). Zachowania autodestruktywne u dziewcząt z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego, 5 (4), 144-155.

Russel, Ch.J. i Keel, P.M. (2002). Homosexuality as a specyfic risk factor for eating disorders in men. International Journal of Eating Disorders, 3(31), 300-306.

Solano, R., Fernandez-Aranda, F., Aitken, A., Lopez, C. i Vallejo, J. (2005). Self-injurious behavior in people with eating disorders. European Eating Disorders Review, 13(1), 3-10.

Spielberg, C.D. (1996)  State-Trait Anger Expression Inventory: Proffesional manual. Odessa, FL: Psychological Assesment Resources.

Starzomska, M. (2012). Złość w zaburzeniach jedzenia w: Bereza B., Oblicza złości. Perspektywa psychologów, psychiatrów i psychoterapeutów. Warszawa: Diffin.

Suchańska, A. (1998). Przejawy i uwarunkowania psychologiczne pośredniej autodestruktywności. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Sumiła A.  (2006). Zachowania autodestruktywne u pacjentki wykorzystywanej seksualnie — studium przypadku. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 6, 95–97.

Sumiła A., Łucka I., Michalewska A. (2006). Analiza porównawcza procesu terapeutycznego pacjentek z rozpoznaniem jadłowstrętu psychicznego — studium dwóch przypadków. W: Radziwiłłowicz W., Sumiła A. (red.), Psychopatologia okresu dorastania. Wybrane zagadnienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Surgenor, L.J. i  Snell, D.L. (1998). Nasogastric tube as a means of attempted suicide: A case report. European Eating Disorders Review, 6(3), 212–215.

Talarczyk, M. (2010). Bulmia. Przepisy, paradoksy, zaklęcia. Poznań: Media Rodzina.

Trugila, E.,  Mannucci, E., Lassi. S., Maria Rotella, C., Faravelli, C. i Ricca, V. (2006) Aggressiveness, anger and heating disorders: a review.  Psychopatology, 39, 55-68

Wade, T., Martin, N.G., Tiggemann, M., Abraham, S., Treloar, S.A. i Heath, A.C. (2000). Genetic and environmental risk factors shared between disordered eating, psychological and family variables. Personality and Individual Differences, 28, 729–740.

Waller, G., Babbs, M., Milligan, R., Meyer, C., Ohanian, V. i Leung, N. (2003). Anger and core beliefs in the eating disorders. International Journal of Eating Disorders, 34 (1), 118–124.

Welch, S.L. i Fairburn, C.G. (1996). Impulsivity or comorbidity in bulimia nervosa. A controlled study of deliberate self-harm and alcohol and drug misuse in a community sample. The British Journal of Psychiatry, 169(4), 451–458.

 

Autor:  Katarzyna Kościcka, Kamila Czepczor, Anna Brytek-Matera; Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy w Katowicach


Udostępnij:

Bądź na bieżąco i dołącz do newslettera!